Νικόδημος Ἁγιορείτης, ὁ φωτεινός μας διδάσκαλος

Μέσα στὸ πολύαστρο νοητὸ στερέωμα, καὶ μάλιστα κατὰ τὸν μήνα Ἰούλιο ποὺ τὰ ἀστέρια τὰ νοητὰ εἶναι καὶ πολλὰ καὶ ἰδιαιτέρως φωτεινά, ξεχωρίζει ἕνας θεοφεγγὴς μέγας ἀστήρ, ὁ Ἅγιος Νικόδημος Ἁγιορείτης.

«Ὡς φῶς ἐν τῶ κόσμῳ» ἔλαμψε ὁ Ὅσιος σὲ μιὰ σκοτεινὴ γιὰ τὸ Γένος περίοδο. Τόσο οἱ βίαιοι ἐξισλαμισμοὶ τῶν Ὀθωμανῶν, ὅσο καὶ ἡ ὕπουλη προπαγάνδα τῶν Δυτικῶν, Λατίνων καὶ Προτεσταντῶν, κορυφώθηκαν κατὰ τὸν 18^ο αἰῶνα, μὲ στόχο ἀφ’ ἑνὸς μὲν τὴν ἀφαίμαξη τῶν ὑποδούλων, ἀφ’ ἑτέρου δὲ τὴν ἀλλοίωση τοῦ ὀρθοδόξου φρονήματος τοῦ λαοῦ. Ἐπίσης, ἡ ἀμάθεια καὶ ἡ οἰκονομικὴ ἀνέχεια τοῦ μεγαλυτέρου μέρους τοῦ πληθυσμοῦ ἀποτελοῦσαν πρόσφορο ἔδαφος γιὰ τὴν ἐπέκταση τῶν ἐξισλαμισμῶν καὶ τῆς ἰταμῆς δυτικῆς προπαγάνδας.

Γέννημα θρέμμα τῆς ναξιώτικης γῆς ὁ Νικόλαος Καλλιβούρτσης, -ἔτσι ἦταν τὸ κοσμικό του ὄνομα-, καὶ καρπὸς εὐσεβῶν γονέων, τοῦ Ἀντωνίου καὶ τῆς Ἀναστασίας, ἀπὸ μικρὸς ἔδειξε ὅτι θὰ γινόταν μέγας. Δὲν ἦταν μόνον προσηνής, εὐγενικὸς καὶ ὑπάκουος στοὺς καλούς του γονεῖς, ἀλλὰ καὶ ἐξαιρετικὰ φιλομαθής, προικισμένος μάλιστα μὲ μιὰ καταπληκτικὴ μνήμη, ποὺ τὸν βοήθησε πολὺ στὴν μετέπειτα ἀνέλιξή του.

Ἐκτὸς ἀπὸ τὴν παιδεία ποὺ ἐλάμβανε ἀπὸ τὸ κοινὸ σχολεῖο, ὁ Νικόλαος μαθήτευε παράλληλα καὶ στὸ «σχολεῖο τοῦ Θεοῦ», κοντὰ στὸν ἐφημέριο τῆς ἐνορίας τῆς Ἁγίας Παρασκευῆς, τὸν π. Δαμασκηνό. Ὁ σεβαστὸς πατέρας καθοδηγοῦσε τὸν Νικόλαο στὰ πρῶτα του βήματα στὴν Ἐκκλησία καὶ ὁ εὐγενὴς νεανίας διακονοῦσε πρόθυμα στὸ ψαλτήρι καὶ στὰ ἄλλα λειτουργήματα. Τὰ πρότυπα τοῦ σεμνοῦ πνευματικοῦ του πατρός, ἀπὸ τὴν μία, καὶ τῶν συνετῶν του γονέων, ἀπὸ τὴν ἄλλη, στάθηκαν καθοριστικὰ στὴν συνέχεια τῆς πορείας του.

Τὴν ἐπιθυμία του νὰ γίνῃ δάσκαλος ὁ Νικόλαος τὴν ἐξέφρασε ἤδη ἀπ’ τὴν παιδική του ἡλικία, καθὼς ἔλεγε συχνά: «Ὅταν μεγαλώσω, θέλω νὰ κτίσω ἕνα μεγάλο σχολεῖο τοῦ Θεοῦ, νὰ πάρω ὅλα τὰ μικρὰ παιδιὰ καὶ νὰ τὰ διδάξω τὰ λόγια τοῦ Θεοῦ». Γι’ αὐτὸ καὶ τὸ ἀγαπημένο παιγνίδι τοῦ ἰδίου καὶ τῶν συμμαθητῶν του ἦταν τὸ παιγνίδι τῆς «ἐξαγόρευσης». Κάθε ἀπόγευμα συγκεντρωνόταν ὅλη ἡ παρέα στὴν αὐλὴ τοῦ σπιτιοῦ του καί, ἀφοῦ ἀλληλοεξομολογοῦνταν τὶς ἀταξίες ποὺ εἶχαν κάνει στὸ διάστημα τῆς ἡμέρας, στὸ τέλος ὁ Νικόλαος τοὺς ἔδινε συμβουλὲς καὶ κατόπιν ἔτρεχαν ὅλοι μαζὶ στὸ αὐτοσχέδιο ἐκκλησάκι των, γιὰ νὰ διαβάσουν διάφορες εὐχές!

Μὲ τέτοια ὑγιῆ βιώματα μεγάλωσε ὁ νεαρὸς Νικόλαος, καί, σὲ ἡλικία 16 ἐτῶν, τὸ 1765, ὁλοκλήρωσε μὲ ἄριστα τὶς ἐγκύκλιες σπουδὲς στὴν «σχολὴ τῆς Νάξου», ἕνα εἶδος ἀνώτερης Ἀκαδημίας, μὲ δάσκαλο τὸν π. Χρύσανθο Αἰτωλό, ἀδελφὸ τοῦ πατρο-Κοσμᾶ. Ἐκτὸς ἀπὸ τὶς ξένες γλῶσσες, λατινικά, ἰταλικὰ καὶ γαλλικά, ἔμαθε ἄριστα τὴν ἀρχαία ἑλληνική, καὶ μάλιστα τὴν ὁμηρική. Τρανὴ ἀπόδειξη γιὰ τὴν ἐξαιρετικὴ γνώση τῆς γλώσσας, ποὺ διέθετε ὁ Ἅγιος, ἀποτελεῖ ἡ ἐκ μέρους του μεταφορὰ τοῦ Εὐαγγελίου τοῦ ἀναστάσιμου Ἑσπερινοῦ τῆς Ἀγάπης στὴν ὁμηρική!

Μὲ αὐτὰ τὰ λαμπρὰ ἐφόδια συνέχισε τὶς σπουδές του ὁ Νικόλαος στὴν Εὐαγγελικὴ Σχολὴ τῆς Σμύρνης, ὅπου καταρτίστηκε ὄχι μόνον στὴν θεολογία, ἀλλά, μεταξὺ ἄλλων, καὶ στὴν ἀστρονομία, στὴν ἰατρική, στὶς φυσικὲς ἐπιστῆμες. Οἱ συμφοιτητές του, πολλοὶ ἐκ τῶν ὁποίων ὀνομαστοί, ὅπως ὁ μετέπειτα μαρτυρικὸς Πατριάρχης, Γρηγόριος Ε’, τὸν ἐκτιμοῦσαν τόσο γιὰ τὶς γνώσεις του -τὸν ἀποκαλοῦσαν κινητὴ βιβλιοθήκη-, ὅπως, ἐπίσης, γιὰ τὸν ἀκέραιο χαρακτῆρα καὶ γιὰ τὴν συναδελφικότητά του. Γιὰ ὅλα τὰ παραπάνω προτερήματα τὸν ξεχώρισε καὶ ὁ ὑπεύθυνος τῆς σχολῆς, π. Ἱερόθεος Βουλισμᾶς, ποὺ σκόπευε νὰ τὸν ὁρίσῃ διάδοχό του.

Ὅμως, ἄλλα τὰ σχέδια τῶν ἀνθρώπων καὶ ἄλλες οἱ βουλὲς τοῦ Ὑψίστου, ὁ Ὁποῖος τὸν προώριζε γιὰ μεγαλύτερα «ἀξιώματα» πρὸς δόξα τοῦ ὀνόματός Του. Μόλις 21 ἐτῶν ὁ Νικόλαος, ἔχοντας ὁλοκληρώσει καὶ τὴν πανεπιστημιακή του μόρφωση, εἶναι ὥριμος πλέον νὰ πάρῃ μεγάλες ἀποφάσεις γιὰ τὴν ζωή του καὶ νὰ πραγματοποιήσῃ τὸν ἱερό του πόθο. Πρὸς τὴν κατεύθυνση αὐτὴν θὰ βοηθήσῃ ἡ γνωριμία του, κατὰ τὴν ἐπιστροφή του στὴν Νάξο, μὲ τοὺς ἐξόριστους, γιὰ τὶς κολλυβαδικές των ἀπόψεις, ἁγιορεῖτες μοναχούς, Ἀρσένιο, Γρηγόριο καὶ Νήφωνα. Μέσῳ αὐτῶν θὰ ἔρθῃ σὲ ἐπαφὴ μὲ τοὺς ἐπίσης κολλυβιστές, πρώην Μητροπολίτη Κορίνθου, Μακάριο Νοταρᾶ, καὶ τὸν π. Σύλβεστρο Καππαδόκη, μὲ τὶς συστατικὲς ἐπιστολὲς τῶν ὁποίων θὰ μεταβῆ στὸ Ἅγιο Ὄρος, γιὰ νὰ ἀφιερωθῆ στὸν Κύριο καὶ παράλληλα νὰ ἐπιδοθῆ στὴν μελέτη τῶν χειρογράφων τῶν Μονῶν, στὴν ταξινόμησή των καὶ στὴν μεταφορά των σὲ κατανοητὴ γιὰ τὸν λαὸ γλῶσσα, ὥστε νὰ τυπωθοῦν σὲ βιβλία, μὲ σκοπὸ τὴν πνευματικὴ ἀναγέννηση τῶν διπλᾶ ὑποδουλωμένων, ἐθνικὰ καὶ θρησκευτικά, συμπατριωτῶν του.

Δὲν ὑπῆρχε, πράγματι, καταλληλότερος, ἀπὸ κάθε ἄποψη, γι’ αὐτὸ τὸ θεάρεστο ἔργο, οὔτε καὶ περισσότερο πρόθυμος γιὰ τὴν διεκπεραίωσή του ἀπὸ τὸν μοναχὸ πλέον Νικόδημο. Ἐπὶ 30 καὶ πλέον ἔτη, μέχρι καὶ τὴν ὁσιακή του κοίμηση, ὁ ζηλωτὴς μοναχὸς θὰ ἐπιδοθῆ, μὲ ὅλες του τὶς δυνάμεις, στὸ τιτάνιο ἔργο τῆς ἀποκαθάρσεως τῶν χειρογράφων ἀπὸ τὰ ξένα στοιχεῖα καὶ τὰ ἀντιγραφικὰ λάθη καί, παράλληλα, στὸν ἐμπλουτισμό των μὲ προοίμιο καὶ μὲ τὶς ἀπαραίτητες ἑρμηνευτικὲς καὶ ἄλλες προσθῆκες. Ἀξίζει νὰ μελετήσῃ κανεὶς τὰ προοίμια αὐτά, γιὰ νὰ διαπιστώσῃ καὶ μόνος του ὅτι πρόκειται γιὰ ἀληθινὰ στολίδια τοῦ λόγου, ποὺ ἀναδεικνύουν τόσο τὸν πλοῦτο τῆς ἑλληνικῆς γλώσσας ὅσο καὶ τὴν ἀριστοτεχνικὴ ἐπιδεξιότητα στὸν χειρισμό της ἀπὸ τὸν λόγιο μοναχὸ Νικόδημο.

Χάρη στὴν τεράστια αὐτὴν πνευματικὴ καὶ ἐθνική του προσφορά, ὁ Νικόδημος δικαίως ἔχει χαρακτηριστῆ ὡς φωτεινὸς διδάσκαλος τοῦ Γένους καὶ ὡς πρόδρομος τῆς ἐθνικῆς παλιγγενεσίας, ὅπως καὶ ὁ Κοσμᾶς ὁ Αἰτωλός. Ζῶντας μέσα στὸν ἴδιο αἰῶνα, μὲ μικρὴ μόνον χρονικὴ ἀπόσταση, ὁ ἕνας μὲ τὸ κήρυγμα καὶ τὴν ἵδρυση σχολείων καὶ ὁ ἄλλος μὲ τὴν συγγραφὴ καὶ τὴν ἔκδοση πατερικῶν ἔργων σήκωσαν κυριολεκτικὰ στοὺς ὤμους των τὴν πονεμένη Ῥωμιοσύνη καὶ βοήθησαν στὴν ἀνάστασή της. Δὲν εἶναι, ἄλλωστε, τυχαῖο ὅτι ὁ Νικόδημος θαύμαζε τὸν πατρο-Κοσμᾶ γιὰ τὸ ἔργο του καί, μάλιστα, συνέβη νὰ εἶναι ὁ πρῶτος ποὺ ἔγραψε τὸν βίο του στὸ «Νέο Μαρτυρολόγιο»! Εὐλογημένη «συνάντηση» δύο πραγματικὰ μεγάλων ἀνδρῶν, ποὺ φέρεται ὅτι εἶχαν γνωριστῆ καὶ ἀπὸ κοντά!

Δὲν θὰ ἀναφερθοῦμε στὸ παρὸν ἄρθρο μὲ λεπτομέρειες στὴν συγγραφικὴ δραστηριότητα τοῦ Ἁγίου Νικοδήμου, διότι κάθε ἕνας μπορεῖ νὰ ἀναζητήσῃ τὰ συγγράμματά του καὶ νὰ τὰ μελετήσῃ, μάλιστα. Σημασία ἔχει ὅτι, ὅσο ζοῦσε ὁ π. Νικόδημος ἀκτινοβολοῦσε μὲ τὴν λάμψη του καὶ ἀποτελοῦσε πόλο ἕλξεως γιὰ πολλοὺς συνανθρώπους του, ἀκόμη καὶ ἐκτὸς Ἑλλάδος, ἀπὸ Αὐστρία, Ρουμανία κ. ἀ., ποὺ προσέτρεχαν σ’ αὐτόν, γιὰ νὰ τὸν γνωρίσουν καὶ νὰ λάβουν τὴν συμβουλή του.

Ἀξίζει νὰ τονιστῆ, ἰδιαιτέρως, ἡ συμβολή του στὴν ἐνθάρρυνση πολλῶν νέων, ποὺ εἴτε εἶχαν ἀλλαξοπιστήσει εἴτε πιέζονταν νὰ τὸ κάνουν, ὥστε, ὕστερα ἀπὸ τὴν συνετὴ βεβαίως καθοδήγησή του, νὰ δώσουν τὴν μαρτυρία των γιὰ τὸν Χριστό. Πολλοὶ βίαιοι ἐξισλαμισμοὶ ἀποφεύχθηκαν, τὴν κρίσιμη ἐκείνη περίοδο, χάρη στὴν θαρραλέα μαρτυρία νέων «ὑποψηφίων», ποὺ ἐμπνέονταν στὴν θυσία ἀπὸ τὰ παραδείγματα ἄλλων Νεομαρτύρων, ὅπως αὐτὰ παρουσιάζονταν στὸ «Νέο Μαρτυρολόγιο», ποὺ συνέταξε ὁ Ἅγιος πρὸς τὸν σκοπὸ αὐτόν.

Συνοψίζοντας, νὰ ἀναφέρωμε ὅτι ὁ Νικόδημος, ἔχοντας διδαχθῆ ἀπὸ τοὺς κολλυβάδες Πατέρες τὸν σεβασμὸ στὴν παράδοση καὶ στὴν τήρηση τῶν ἱερῶν κανόνων τῆς Ἐκκλησίας, ἀκολούθησε τὸ ἴδιο πνεῦμα χωρὶς ἀκρότητες, παραμένοντας πιστὸς στὴν παράδοση αὐτὴν καὶ, συγχρόνως, ἐμπνέοντας καὶ ἄλλους μὲ τὸ παράδειγμά του. Γνήσια, μάλιστα, τέκνα αὐτῆς τῆς πλούσιας πνευματικῆς παραδόσεως καὶ κληρονομιᾶς ὑπῆρξαν οἱ λογοτέχνες μας, Παπαδιαμάντης καὶ Μωραϊτίδης.

Δὲν ἔχομε, λοιπόν, παρὰ νὰ βαδίσωμε καὶ ἐμεῖς, σήμερα, στὰ ἴχνη ὅλων αὐτῶν τῶν φωτισμένων πατέρων: νὰ διατηρήσωμε τὴν πίστη μας ἀκλόνητη ἀπὸ τὶς σύγχρονες ἀθεϊστικὲς καὶ ἄλλες διασπαστικὲς τάσεις, νὰ προασπίσωμε μὲ ὅλες μας τὶς δυνάμεις τοὺς μορφωτικούς μας θησαυρούς καὶ μάλιστα τὴν ὑπέροχη ἑλληνική μας γλῶσσα, τὸ ὄχημα τοῦ θείου λόγου, καὶ νὰ ζήσωμε δίκαιη καὶ εἰρηνική πολιτεία, μακρυὰ καὶ ἔξω ἀπὸ κάθε μορφῆς ὑποδούλωση.

Ὁ Ἅγιος Νικόδημος Ἁγιορείτης, ποὺ ἔλαμψε σὲ καιροὺς χαλεπούς, ἂς κατευθύνῃ καὶ τὰ δικά μας διαβήματα, ὥστε νὰ δώσωμε ἐν καιρῷ τὴν δική μας ὀρθὴ μαρτυρία πρὸς δόξα Θεοῦ καὶ πρὸς σωτηρία πάντων ἡμῶν.

Γένοιτο!

Σοφία Μπεκρῆ, φιλόλογος – θεολόγος