Οἱ τρεῖς Καθολικοὶ Πατέρες
Τοὺς τρεῖς μεγίστους φωστῆρες, τοὺς τρεῖς μελιρρύτους ποταμοὺς τῆς σοφίας, τὰ τρία μυρίπνοα ἄνθη τοῦ Παραδείσου φυτεμένα ἐν γῇ θὰ ἑορτάσωμε καὶ φέτος, ἀγαπητοί μας ἀναγνῶστες. Θὰ μᾶς δοθῇ καὶ πάλι ἡ εὐκαιρία νὰ τιμήσωμε τὸ ἔργο τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, τὴν ἕνωση τῶν τριῶν πτυχῶν τῆς Καθολικῆς Ὀρθοδοξίας σὲ ἕνα τρίπλευρο ἔργο τῆς σωτηρίας.
Οἱ τρεῖς αὐτοὶ μεγάλοι Πατέρες δὲν τιμῶνται μόνον γιὰ τὴν ὑπέροχη ἁγιότητά των ἀλλὰ καὶ γιὰ τὴν πραγμάτωση ἀπὸ τὸν καθέναν τῶν τριῶν ἐπιμέρους ἔργων τῆς Καθολικῆς Ὀρθοδοξίας, τοῦ πνευματικοῦ ἀπὸ τὸν Γρηγόριο, τοῦ μορφωτικοῦ ἀπὸ τὸν Βασίλειο, καὶ τοῦ κοινωνικοῦ ἀπὸ τὸν Χρυσόστομο. Τὰ τρία αὐτὰ ἐπιμέρους ἔργα τοῦ Χριστιανισμοῦ ἐπραγματώνονταν στὴν πρώτη ἐκκλησιαστικὴ κοινότητα μὲ τὴν προσευχὴ καὶ τὴν κλάση τοῦ ἄρτου, τὴν διακονία τοῦ λόγου καὶ τὴν διακονία τῶν τραπεζῶν (Πράξεις β’ 42, στ’ 3-4). Εἰδικὰ γιὰ τὴν τρίτη ἀποστολὴ ἡ κοινότητα, μὲ προτροπὴ τοῦ Πέτρου, ἐξέλεξε μὲ ἰδιαίτερη τάξη τοὺς διακόνους, οἱ ὁποῖοι δὲν ἦσαν λατρευτικοὶ λειτουργοὶ ἀλλὰ κοινωνικοὶ παράγοντες γιὰ τὴν ἄσκηση τοῦ κοινωνικοῦ ἔργου τῆς κοινότητος (ὅ. π., στ’ 1-7).
Μὲ τὴν διάδοση τοῦ Χριστιανισμοῦ καὶ τὴν ἵδρυση νέων κοινοτήτων ἄρχισαν νὰ διαμορφώνονται διαφορετικὲς ἀπόψεις στὴν πρώτη Ἐκκλησία. Οἱ ἀνατολικοὶ χριστιανοί, ἐπηρεασμένοι ἀπὸ τὶς βεδιστικές–γνωστικὲς ἀπόψεις ἔδιναν μεγαλύτερη ἀξία στὴν αὐτοκάθαρση καὶ λιγότερη στὴν φιλαδελφία. Οἱ χριστιανοὶ ποὺ ζοῦσαν σὲ ἑλληνοχῶρες ἔδιναν μεγαλύτερη σημασία στὴν γνώση παρὰ στὴν πράξη. Οἱ κατοικοῦντες σὲ λατινοχῶρες καὶ φραγκοχῶρες ἔδιναν ἀξία στὴν πρακτικὴ ζωὴ καὶ λιγότερο στὴν πνευματικὴ ἀκρίβεια, γι’ αὐτὸ καὶ ἄφησαν νὰ ἐπηρεαστοῦν ἀπὸ διάφορες αἱρέσεις. Ἔτσι, διαμορφώθηκαν τρεῖς παρατάξεις: «οἱ πνευματικοί», ποὺ θεωροῦσαν τὸν Ἅγιο Γρηγόριο ὡς τὸν ἀνώτερο ἀπὸ τοὺς τρεῖς, «οἱ μορφωτικοί», ποὺ προτιμοῦσαν τὸν Μέγα Βασίλειο, καὶ «οἱ κοινωνικοί», ποὺ θεωροῦσαν ἀνώτερο τὸν Ἅγιο Χρυσόστομο.
Τὸ Ἅγιο Πνεῦμα, ὅμως, ποὺ βοηθάει στὴν ἑνότητα τῆς Ἐκκλησίας, ἀνέδειξε ἕναν Ἅγιο ἐπίσκοπο, τὸν Ἰωάννη τὸν Μαυρόποδα (11ος αἰ.), ἐπίσκοπο Εὐχαΐτων, ὁ ὁποῖος εἰσηγήθηκε καὶ ἐπέτυχε τὸν κοινὸ ἑορτασμὸ καὶ τῶν τριῶν Πατέρων σὲ μία ἑορτή, ὥστε καὶ ἡ ἑνότητα τῆς Καθολικῆς Ὀρθοδοξίας νὰ διατηρηθῇ, καὶ τὸ τριπλό της ἔργο νὰ τονιστῇ (μονὰς ἐν Τριάδι καὶ Τριὰς ἐν μονάδι).
Ἂν προσέξωμε τὴν ζωὴ καὶ τὴν δράση καθενὸς ἀπὸ τοὺς τρεῖς μεγάλους οἰκουμενικοὺς διδασκάλους, θὰ διαπιστώσωμε πὼς ναὶ μὲν καθένας ἐτόνισε κάπως περισσότερο ἕνα ἀπ’ τὰ τρία ἔργα, χωρὶς ὅμως νὰ παραμελῇ τὰ ἄλλα δύο. Ὁ Γρηγόριος π.χ., παράλληλα μὲ τὴν πνευματικότητα, ὑπηρετοῦσε καὶ τὴν φιλαδελφία. Ὁ Χρυσόστομος, παράλληλα μὲ τὴν κοινωνικότητά του, ὑπηρετοῦσε καὶ τὴν μόρφωση καὶ πνευματικὴ πρόοδο τῶν πιστῶν μὲ τὰ ὑπέροχα κηρύγματά του καὶ τὴν Θεία Λειτουργία. Περισσότερο, ὅμως, τὸ τριπλὸ ἔργο τῆς Μίας Ἁγίας καὶ Καθολικῆς Ὀρθοδοξίας διακρίνεται στὴν περίπτωση τοῦ Μεγάλου Βασιλείου, ὁ ὁποῖος καὶ «θεοπρεπῶς ἐδογμάτισε», καὶ «τὴν φύσιν τῶν ὄντων ἐτράνωσε» (ἐρεύνησε καὶ φανέρωσε) καὶ «τὰ τῶν ἀνθρώπων ἤθη κατεκόσμησε», σύμφωνα μὲ τὴν ἐντολὴ τοῦ Κυρίου μας: «Πορευθέντες μαθητεύσατε πάντα τὰ ἔθνη…» (ὁριζόντια καθολικότητα), «διδάσκοντες αὐτοὺς τηρεῖν πάντα ὅσα ἐνετειλάμην ὑμῖν.» (κάθετη καθολικότητα) (Ματθ., κη’ 20)
Ἄρα, ὁ καλύτερος ἑορτασμὸς τῶν τριῶν οἰκουμενικῶν διδασκάλων εἶναι νὰ διατηρήσωμε τὴν ἑνότητα τῆς Ἐκκλησίας καὶ τὴν ἄσκηση τῶν ἐπιμέρους ἔργων της. Ἔτσι, ὅταν μιλᾶμε γιὰ ὀρθόδοξη Ἐκκλησία, νὰ τὴν χαρακτηρίζωμε μὲ τὸν ὅρο «Καθολικὴ Ὀρθοδοξία», τὴν δὲ τοπικὴ νὰ μὴν τὴν θεωροῦμε ὡς ἁπλὸ ναὸ ἀλλὰ ὡς ἐκκλησιαστικὴ ἢ ἐνοριακὴ κοινότητα. Τὸ τριπλὸ αὐτὸ ἔργο τῆς Ἐκκλησίας ὑποδηλώνεται σὲ κάθε ὀρθόδοξο ναό, στὸν ὁποῖον, ὅταν πρωτομπαίνωμε, ἀντικρύζωμε τὸν Χριστό μας νὰ κρατᾶ τὸ Εὐαγγέλιο, στὴν Ὡραία Πύλη νὰ κρατάῃ τὸ Δισκοπότηρο, στὸν δὲ τροῦλο νὰ κρατάῃ τὴν γῆ ὡς Παντοκράτωρ.
Αὐτός, λοιπόν, ὁ ἰσχυρὸς καὶ ἀθάνατος Παντοκράτωρ ἂς μᾶς προστατεύῃ πάντοτε, ἂς μᾶς διατηρῇ στὴν Καθολικὴ Ὀρθοδοξία καὶ ἂς μᾶς βοηθάῃ, ὥστε νὰ πραγματώνωμε τὸ τριπλὸ ἔργο τῆς Καθολικῆς Ὀρθοδοξίας, τὸ «εὐσεβῶς, σωφρόνως καὶ δικαίως ζῆν» (Τίτ., β’ 12) πρὸς δόξα Θεοῦ καὶ σωτηρία ὅλων.
Γένοιτο!
Βασίλειος Τσούπρας
Κύριο ἄρθρο ἐφημερίδος μηνὸς Ἰανουαρίου 2024
