Η κρίση στην Ουκρανία και η εκκλησιαστική της παράμετρος

Δραματικά ήταν τα τελευταία γεγονότα στην Ουκρανία, τη μεγαλύτερη σε έκταση χώρα της καθαυτό Ευρώπης καθώς τη δεύτερη σε αριθμό Ορθοδόξων πιστών χώρα στον κόσμο, μετά τη Ρωσία. Οι ταραχές υπήρξαν θυελλώδεις και τελικά ανάγκασαν τον πρόεδρο Γιανουκόβιτς σε παραίτηση και φυγή στις ανατολικές επαρχίες. Για να συμβεί αυτό, όμως, χρειάστηκε να υπάρξουν ανθρώπινα θύματα, πάνω από ογδόντα νεκροί, οι οποίοι σκοτώθηκαν από τις σφαίρες των σωμάτων ασφαλείας.

Η εμφανής αφορμή των ταραχών ήταν η στροφή του Γιανουκόβιτς προς τη Ρωσία και η εγκατάλειψη των ευρωπαϊκών οραμάτων των προηγουμένων κυβερνήσεων, οι οποίες επεδίωκαν τη σύνδεση της Ουκρανίας με την Ευρωπαϊκή Ένωση. Πίσω, όμως, απ’ αυτή τη στρατηγική διαφωνία κρύβονται βαθύτερες αιτίες, οι οποίες έχουν τις ρίζες τους στην χιλιόχρονη ιστορία του κράτους αυτού και τις θρησκευτικές και πολιτιστικές συνέπειες του εκχριστιανισμού των Ρώσων κατά τον Μεσαίωνα.

Η περιοχή της Ουκρανίας αποτελούσε έδαφος της ρωσικής ηγεμονίας του Κιέβου, της πρώτης ρωσικής χώρας που δέχθηκε τον Χριστιανισμό το 988, μετά την βάπτιση του ηγεμόνα Βλαδιμήρου. Η κίνηση αυτή ήταν αποτέλεσμα της διπλωματίας του Βυζαντίου, που επεδίωκε τη διατήρηση της υπερβόρειας επικράτειας της Κριμαίας στην κυριαρχία του, μέσω της συμμαχίας με το Κίεβο. Για τους ίδιους τους Ρώσους η εξέλιξη αυτή είχε σημαντικές και κυρίως ευεργετικές συνέπειες, αφού το κρατίδιό τους εισερχόταν στην  κοινοπολιτεία των χριστιανικών λαών, μέσω του συνδέσμου με την πολιτισμένη Κωνσταντινούπολη, αποκτούσε γραπτή γλώσσα, μέσω της σλαβικής γραφής, αποκτούσε φιλολογία, μέσω της μετάφρασης της εκκλησιαστικής γραμματείας, και τέλος αποκτούσε εθνική  συνείδηση, μέσω της θρησκευτικής ενότητας που επέβαλε η Ορθόδοξη Εκκλησία.

Για περισσότερο από δύο αιώνες η Μικρή Ρωσία του Κιέβου κατόρθωσε να διατηρήσει την εκκλησιαστική και πολιτική της ενότητα, μέχρι το 1240, όταν καταστράφηκε από τους Μογγόλους. Το κέντρο της ρωσικής ηγεμονίας τότε μεταφέρθηκε βορειότερα, αρχικά στο Βλαδιμήρ και έπειτα στην Μόσχα, όπου μεταφέρθηκε και η έδρα της ρωσικής Εκκλησίας. Από τότε το Κίεβο και η περιοχή της Μικράς Ρωσίας μεταβλήθηκε σε μήλο της έριδος ανάμεσα στην Ανατολή και τη Δύση, τους Μογγόλους της Χρυσής Ορδής απ’ τη μια και τους ανερχόμενους πολιτικά και στρατιωτικά Λιθουανούς από την άλλη. Γι’ αυτό η περιοχή ονομάστηκε «Ουκράινα», που σημαίνει σύνορο, διαχωριστική γραμμή, που νοητά διαπερνούσε τη χώρα λοξά από βορειοανατολικά προς νοτιοδυτικά, χοντρικά σύμφωνα με τον ρου του Δνείπερου ποταμού.

Τα δύο τμήματα ακολούθησαν διαφορετική ιστορική πορεία. Το νοτιοανατολικό ενσωματώθηκε εν πολλοίς στη ρωσική κοινοπολιτεία, ως τμήμα της Μοσχοβίας και της Ρωσίας των Τσάρων. Απ’ την άλλη, το βορειοδυτικό τμήμα αποτέλεσε για πολλούς αιώνες επαρχία  διαδοχικά της Λιθουανίας, της Πολωνίας και της Αυστρουγγαρίας. Σε εκκλησιαστικό επίπεδο, οι κάτοικοί του εκλατινίστηκαν βίαια ή ενσωματώθηκαν αναγκαστικά στην Ουνία, με τη συμφωνία του Μπρέστ το 1596 και του Ούζγκοροντ το 1646. Η Ουνία επικράτησε μέχρι το 1948, όταν το σταλινικό καθεστώς, για να τιμωρήσει τους Παπικούς στις σοβιετικές δημοκρατίες, οι οποίοι είχαν συνεργαστεί με τους χιτλερικούς κατά την γερμανική κατοχή, κατάργησε την ουνιτική εκκλησία και ανάγκασε τους πιστούς της να επιστρέψουν στην Ορθοδοξία. Το 1990, μετά την πτώση του Κομμουνισμού, η Ουνία επανήλθε δυναμικά και με βίαιο τρόπο απέκτησε και πάλι ερείσματα ανάμεσα στον πληθυσμό και της βορειοδυτικής Ουκρανίας και της Ρουθηνίας.

Από τότε η χώρα είναι βαθειά διχασμένη σε όλα τα επίπεδα. Η πλειοψηφία του λαού στο ανατολικό τμήμα έχει ρωσική συνείδηση και ορθόδοξη πίστη ενώ πολιτικά υποστηρίζει τον έκπτωτο πρόεδρο λόγω της φιλορωσικής του προσέγγισης. Οικονομικά είναι το πιο ανεπτυγμένο μέρος της χώρας, με βιομηχανίες και μονάδες ηλεκτροπαραγωγής, με πηγές φυσικού αερίου και πετρελαίου. Αντίθετα το δυτικό τμήμα με έντονη τη ρωμαιοκαθολική και ουνιτική παρουσία έχει αναπτύξει ξεχωριστή ουκρανική συνείδηση και επιδιώκει τη συνεργασία με τη Δυτική Ευρώπη, με την οποία θεωρεί ότι έχει περισσότερα κοινά απ’ ότι με τη Ρωσία. Οικονομικά βρίσκεται σε υποδεέστερη μοίρα και η μόνη ελπίδα που προβάλλεται είναι η σύνδεση με την Ευρωπαϊκή Ένωση και το άνοιγμα των αγορών προς τη Δύση.  Δεν θα είναι, λοιπόν, παράξενο η κρίση που βρίσκεται σε εξέλιξη να οδηγήσει στην πλήρη διαίρεση της χώρας, κάτι που επιδιώκουν οι εθνικιστές και από τα δύο στρατόπεδα.

Αξίζει ακόμη να αναφερθεί ότι και η τοπική Ορθόδοξη Εκκλησία υφίσταται τα τελευταία χρόνια τις συνέπειες του ψυχικού και πολιτιστικού διχασμού της χώρας. Οι φιλοδυτικοί και εθνικιστές ορθόδοξοι έχουν αποκοπεί από την Μητρόπολη του Κιέβου (επίσημα «Αυτόνομη Ουκρανική Εκκλησία»), η οποία ανήκει από το 1459 στην Εκκλησία της Μόσχας, και έχουν δημιουργήσει το σχισματικό «Πατριαρχείο Κιέβου», υπό τον «πατριάρχη» Φιλάρετο. Η αντιρωσική μερίδα ακολουθεί τα βήματα όλων των υπολοίπων «εθνικών» Εκκλησιών της Ανατολής (βλ. σχίσματα της Ρουμανίας, της Ελλάδας, της Βουλγαρικής Εξαρχίας, των Σκοπίων κ.α.), επιδιώκοντας την εκκλησιαστική ανεξαρτησία ως αποτέλεσμα της εθνικής και πολιτικής ανεξαρτησίας. Πρόσφατα μάλιστα έγινε προσέγγιση με το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως για παραχώρηση αυτοκεφάλου σε μια ενοποιημένη εθνική ουκρανική Εκκλησία. Παρόλα αυτά, η εθνική ουκρανική Εκκλησία, ακόμη κι αν ενωθεί με μια μικρότερη μερίδα εθνικιστών ορθοδόξων υπό τον Αρχιεπίσκοπο Μεθόδιο, που έχει παραμείνει σχισματική από το 1917, θα έχει ως ποίμνιο ένα μέρος των Ορθοδόξων της χώρας, ενώ οι υπόλοιποι ακολουθούν το Πατριαρχείο της Μόσχας.

Οι εξελίξεις αναμένονται ενδιαφέρουσες. Ο Πατριάρχης Βαρθολομαίος, μάλιστα, τέλεσε στις 24 Φεβρουαρίου μνημόσυνο για τα θύματα της βαθύτατα αντιρωσικής ουκρανικής εξέγερσης και δήλωσε στους Ουκρανούς ορθοδόξους: «Να μην ξεχνάτε, ότι, το Οικουμενικό Πατριαρχείο αποτελεί την Εκκλησία η οποία σας αγαπά πάντα και προσεύχεται για σας ως Μητέρα Εκκλησία». Μένει να δούμε τις ρωσικές αντιδράσεις.

Γεώργιος Β. Τσούπρας, Δρ. Θεολογίας

  Σημ.:   Οἱ Χαιρετισμοὶ στὴν Ὑπεραγία Θεοτόκο, οἱ Βιβλικὲς ᾨδές, ὁ Μέγας Κανών, ἡ Ἀκολουθία τοῦ Ἐπιταφίου, τὸ Τροπάριο τῆς Κασσιανῆς καὶ ὁ Κατηχητικὸς λόγος τοῦ Χρυσοστόμου, μὲ εἰσαγωγὴ καὶ ἑρμηνευτικὸ λεξιλόγιο ἔχουν ἐκδοθῆ καὶ διανέμονται ἀπὸ τὶς «Ἐπάλξεις», Ζήνωνος 3, 104 31 Ἀθήνα, τηλ. 210 5230948, 69 87353063.

ΑΝΑΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΕΠΑΛΞΕΙΣ Μαρτίου 2014 

Η εφημερίδα μας, εάν επιθυμείτε, θα φτάνει εντελώς ΔΩΡΕΑΝ κάθε μήνα στην ηλεκτρονική σας διεύθυνση γεμάτη με χρήσιμα, μορφωτικά, έγκυρα, ενημερωτικά άρθρα για την Ορθοδοξία, την Παιδεία, την Κοινωνία και πολλά άλλα.

• Ζητείστε τη ΔΩΡΕΑΝ μηνιαία αποστολή της Εφημερίδος Επάλξεις στέλνοντας το e-mail σας στην ηλεκτρονική μας διεύθυνση: epalxeis@otenet.gr
• Μπορείτε να ζητήσετε τη διακοπή της αποστολής για οποιοδήποτε λόγο και όποτε εσείς επιθυμείτε.